Baza wiedzy

Lekarze specjaliści
Terapeuci

Odruchy noworodkowe. Wpływ odruchów noworodkowych na funkcjonowanie dziecka w procesie jego rozwoju psychoruchowego, w tym na zachowanie oraz uczenie się.

Zaczynamy cykl artykułów łączących dziedzinę logopedii oraz innych dziedzin terapeutycznych, które we wspólnym działaniu zapewniają holistyczne podejście do pacjenta borykającego się z jakimś zaburzeniem, czy dysfunkcją.

LOGOPEDIA / FIZJOTERAPIA / PSYCHOLOGIA

Przez najbliższy czas pochylimy się nad odruchami u noworodków – jakie są, czym się charakteryzują, kiedy się pojawiają, kiedy powinny się zintegrować.

      Odruch kąsania 

      Reakcja obronna organizmu

      Moment powstania

      • moment narodzin dziecka, reakcja na głód, w procesie pierwszego podania pokarmu, dotykania dziąseł

      Składowe odruchu 

      • na bodziec dotyku dziąseł – rytmiczne otwieranie i zamykanie żuchwy
      • reakcja ta powinna trwać tak długo, jak długo trwa bodziec.

      Cel odruchu:

      • konieczny jest do rozwoju w przyszłości, w procesie integracji, prawidłowego gryzienia i żucia

      Trudności wynikające z wygórowanego odruchu kąsania u noworodka / niemowlęcia

      • trudności karmienia piersią – karmienie nieefektywne, bolesne dla matki
      • nieprawidłowe nakładanie przez noworodka/niemowlę języka na wał dziąsłowy dolny, przed przyjęciem brodawki
      • wzmożone napięcie do ruchu strefy orofacjalnej noworodka/ niemowlęcia

      W późniejszym okresie dodatkowo:

      • utrudnione karmienie łyżeczką,
      • zaburzenie integracji do odgryzanie, gryzienia i żucia

      W przypadku wygórowanego odruchu kąsania u noworodka/niemowlęcia – koniczne jest sprawdzenie wędzidełka języka – w celu określenia, czy nie jest skrócone

      Moment integracji odruchu do gryzienia, żucia

      • 4-6 miesiąc życia dziecka

      Badanie odruchu kąsania

      • umieszczamy palce wskazujące między dziąsłami w przednio-bocznej części jamy ustnej (symetrycznie) – dziecko w odpowiedzi wykonuje mocne, rytmiczne zaciskanie dziąseł na bodźcu.

      Obniżanie wygórowanego odruchu kąsania u noworodka / niemowlęcia

      • masaż rozluźniający strefy orofacjalnej
      • masaż języka – dla uzyskania prawidłowej reakcji wszystkich mięśni wewnętrznych na przyjęcie sutka / smoczka (w zależności czy dziecko karmione jest naturalnie, czy sztucznie)
      • wystymulowanie prawidłowego ssania w procesie stymulacji na palcu (podczas masażu)
      • stymulacja odruchu lizania przed podaniem piesi /smoczka w procesie karmienia
      • prawidłowe podanie piersi / smoczka w procesie karmienia

      Specjalista dedykowany

      Neurologopeda zajmujący się niemowlętami, w tym poradnictwem laktacyjnym oraz oceną wędzidełka języka ⬅️

      Konsekwencje przetrwałego odruchu kąsania u dziecka starszego:

      • wzmożone napięcie mięśniowe strefy orofacjalnej – szczególnie w obrębie mięśni odpowiadających za gryzienie i żucie oraz pasaż pokarmu do połknięcia
      • nieprawidłowe kształtowanie się funkcji – odgryzania, gryzienia, życia
      • wygórowany odruch wymiotny
      • tendencja do przeczulicy w obrębie strefy orofacjalnej oraz dłoni
      • trudność przejścia na wyższe poziomy karmienia – picie z kubka, łyżeczka, pokarmy papkowate, półtwarde, twarde
      • utrzymujący się niemowlęcy odruch połykania
      • nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka
      • na późniejszym etapie rozwoju, oprócz w/w
      • nieprawidłowe kształtowanie się artykulacji
      • wzmożone napięcie psycho-ruchowe
      • zaburzenia koncentracji uwagi
      • tendencja do gryzienia palców, paznokci

      W zależności od występujących zaburzeń w zakresie przetrwałego odruchu kąsania u dziecka starszego, kierujemy nasze kroki do odpowiedniego specjalisty:

      Logopedzi  – nieprawidłowa obróbka pokarmu, zaburzenia koncentracji uwagi, zaburzenia koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej, wygórowane odruchy wymiotne, zaburzenia napięcia mięśniowego z obrębu strefy orofacjalnej, utrzymujący się odruch niemowlęcy połykania, zaburzenia artykulacji – w przebiegu przetrwałego odruchu kąsania  ⬅️ 
      Terapeuta neofobii żywieniowej (wybiórczości pokarmowej) – trudność przejścia na wyższe poziomy karmienia – picie z kubka, łyżeczka, pokarmy papkowate, półtwarde, twarde ⬅️
      Fizjoterapeuci ”łagodny Przepływ” – zalecona diagnoza i terapia SI (integracji sensorycznej), terapia psychologiczna, wzmożone napięcie psychoruchowe ⬅️
      Fizjoterapeuci Fizjo-forma i Reha-Junior  – wzmożone napiecie psychoruchowe  ⬅️
      Psycholog – zaburzenia ze strefy emocjonalnej ⬅️

        Odruch Moro

        Pierwsza reakcja obronna organizmu

        Moment powstania

        • Około 9 tygodnia życia płodowego
        • W pełni rozwinięty w okresie narodzin

        Integracja do odruchu wzdrygnięcia (Straussa)

        • Około 4 m.ż. – najpóźniej 6 m.ż.

        Charakterystyka odruchu:

        • uaktywnia się w odpowiedzi na zewnętrzny bodziec zagrażający, typu:
        • bodziec dźwiękowy
        • bodziec świetlny
        • bodziec ruchowy – gwałtowna zmiana pozycji dziecka, uderzenie o podłoże na którym leży dziecko
        • gwałtowna zmiana temperatury (np. przy przewijaniu) itp.

        Na zaistniały bodziec odbierany przez organizm dziecka, jako zagrażający, uruchamia się łańcuch reakcji będących składowymi odruchu Moro

        Odruch Moro – łańcuch reakcji 

        1. Gwałtowne odwiedzenie kończyn górnych i dolnych na bok, wygięcie głowy do tyłu oraz głęboki wdech

        2. Chwilowe zastygnięcie dziecka w tej pozycji 1.

        3. Gwałtowne przywiedzenie ramion i nóg do tułowia – w tej fazie odruchu często dołącza się krzyk oraz płacz

        Odruch MORO to jedyny odruch pierwotny, który jest związany w jakiś sposób z każdym ze zmysłów. Jest niezbędny dla noworodka, jeśli jednak nie zostanie zintegrowany w odpowiednim momencie, będzie to miało dalekosiężne dla dorosłego życia.

        Nie zintegrowany odruch MORO może się wiązać m.in. z:

        • zwiększoną reaktywnością na bodźce sensoryczne,
        • problemami związanymi z równowagą i koordynacją ruchową,
        • mniejszą zdolnością do ignorowania bodźców nieistotnych,
        • obniżonym poczuciem bezpieczeństwa, wzmożonym niepokojem, nieśmiałością i lękami,
        • obniżoną odpornością, skłonnościami do infekcji i alergii,
        • niechęcią do aktywności fizycznej
        • nieadekwatnymi do bodźca reakcjami emocjonalnymi,
        • nadpobudliwością psychoruchową.
        • problemy z układem okoruchowym, widzeniem i percepcją np. brak efektu selekcji wzrokowej (oczy reagują na zarys kształtu, pomijają szczegóły),
        • problemy z odbiorem wrażeń słuchowych.

        Jak widzimy wachlarz kłopotów, który pojawia się przy występowaniu przetrwałego odruchu Moro, powinien skłonić do pochylenia się nad tą problematyką zarówno fizjoterapeutów, logopedów, jak i psychologów. Do tych specjalistów powinien się również udać rodzic, który podejrzewa, że jego dziecko boryka się z przetrwałym odruchem Moro.

        W zależności od występujących zaburzeń kierujemy nasze kroki do odpowiedniego specjalisty:

        Logopedzi  – opóźnienie rozwoju mowy, zaburzenia koncentracji uwagi, zaburzenia koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej w przebiegu przetrwałego odruchu Moro  ⬅️ 

        Fizjoterapeuci ”łagodny Przepływ” – zalecona diagnoza i terapia SI (integracji sensorycznej), terapia psychologiczna ⬅️

        Fizjoterapeuci Fizjo-forma i Reha-Junior  – zaburzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia równowagi, choroba lokomocyjna  ⬅️

        Psycholog – zaburzenia ze strefy emocjonalnej ⬅️

        Odruch dłoniowo-bródkowy Babkina

        Pierwotnie służy do zaspakajania potrzeb związanych z jedzeniem i przetrwaniem

        Moment powstania 

        • 9 tydzień życia płodowego

        Moment integracji odruchu

        • do 4 miesiąca życia

        Składowe odruchu:

        ,,Stymulacja taktylna dłoni dziecka wywołuje reakcję przygięcia głowy do przodu i otwarcia ust oraz wysunięcia języka w celu znalezienia pokarmu’’.

        Cel odruchu:

        Rozwój tego odruchu jest powiązany z kształtowaniem się koordynacji ręka – usta / język, umiejętności gryzienia, przekraczania linii środkowej ciała, orientacji przestrzennej oraz artykulacji. Oprócz w/w – odruch Babkina jest podstawą dla powstania  asymetrycznego tonicznego odruchu szyjnego ATOS

        Badanie odruchu Babkina:

        Ucisk dłoni dziecka powoduje otwarcie ust, lekkie przygięcie głowy i  wysunięcie języka. Przy ucisku jednostronnym – głowa dziecka kieruje się w stronę uciskaną.

        Okres noworodkowy / niemowlęcy:

        Wykorzystanie odruchu Babkina przy trudnościach karmienia naturalnego:

        • stymulacja dłoni do otwarcia ust i wysunięcia języka – zawsze poprzez rozluźnienie dłoni, ucisk łączymy z masażem kulistym. W innym przypadku, w procesie otwarcia ust i wysunięcia języka dochodzi do wzrostu napięcia w strefie orofacjalnej, a wysunięcie języka ma charakter bardziej wypychania, niż lizania (przyp. odruch lizania jest podstawowym odruchem, obok szukania, do startu w proces przyjęcia pokarmu w przebiegu karmienia naturalnego)

        Ten wzrost napięcia w przebiegu odruchu Babkina, ma przygotować dziecko do przyszłej funkcji gryzienia, a co za tym idzie, źle wykorzystywany w procesie przystawiania dziecka do piersi matki, może doprowadzić do wygórowania odruchu kąsania oraz nieprawidłowego zawężania języka na przebiegu mięśni wewnętrznych języka;

        • odruch Babkina poprzez otwieranie i zaciskanie dłoni w procesie oparcia dłoni na piersi mamy pobudza ssanie – ale znowu, ważne jest, żeby ruch dłoni był luźny, w procesie płynnym, elastycznym. Zaciśnięte piąstki, nawet jeżeli będą uciskać pierś na poziomie odruchowym, zawsze proces pozyskiwania pokarmu przez noworodka / niemowlę – utrudnią;
        • stymulacja dłoni – jednostronna, obustronna, w pryzmacie rozluźnienia, uelastycznienia – stymuluje nowonarodzone dziecko do luźnego obrotu głowy w stronę masowanej dłoni, a co za tym idzie przekraczania linii środkowej ciała, dodatkowo niwelując napięcia z obrębu strefy orofacjalnej do ruchu, w tym do procesu ssania
        • około 2 m.ż. – odruch zaczyna się rozszerzać o reakcję zwrotną, czyli – ruch strefy orofacjalnej w procesie ssania, powoduje reakcję dłoniową w ruchu ,,masowania’’ poprzez ruch palców na mięśniach prostownikach i zginaczach (zamykanie / otwieranie dłoni) – proces ten pobudza wydzielanie większej ilości mleka przez matkę, w przebiegu uciskania gruczołów piersiowych. Jednocześnie, w tym momencie u dziecka z prawidłowo wyrażonym odruchem Babkina, dochodzi do rozwoju koordynacji dłonie – strefa orofacjalna
        • w dalszym okresie rozwoju dziecka – odruch stymuluje poznawanie własnego ciała i świata zmysłami – wkładanie rączek i różnych rzeczy do ust, badanie językiem – sensomotoryka.

        Wykorzystanie Odruchu Babkina w pierwszym okresie życia dziecka:

        • poprawa efektywności ssania
        • usprawnienie przystawienia dziecka do piersi
        • wykorzystanie ruchu języka do przodu w przebiegu odruchu, pod warunkiem stymulacji rozluźniającej i natychmiastowego przejścia do stymulacji odruchu lizania
        • pobudzanie wytwarzania mleka przez matkę – uciskanie piersi dłoniami dziecka
        • stymulacja sensomotoryczna dla pokonywania etapów przejścia pomiędzy ssaniem, a przyjmowaniem pokarmu w procesie odgryzania, gryzienia

        Warunkiem jest prawidłowe wykorzystanie odruchu oraz wyciszanie wzmożonych napięć w przebiegu wygórowania odruchu Babkina, jego obecności tylko w procesie napięciowym, bądź jego dominowania, które może przykryć/ zdominować, a co za tym idzie wyciszyć odruch szukania i lizania (odruchy mające tendencję do wygaszenia / zbyt małego zaznaczania w przebiegu wzmożonych napięć mięśniowych).

        Moment integracji odruchu – do 4 miesiąca życia.

        Pamiętajmy, że zbyt wczesne wygaszanie odruchów (o których można przeczytać w niektórych doniesieniach / opracowaniach), w tym odruchu Babkina, jest tak samo niekorzystne, jak brak integracji w odpowiednim czasie. Każdy odruch ma swoją funkcję w rozwoju dziecka i wpływ na jego rozwój psychomotoryczny. Podążajmy za fizjologią i ingerujmy w momencie jej zaburzenia, a nie przedwcześnie.

        Brak integracji Odruchu Babkina:

        • zaburzenia przejścia na wyższe poziomy prawidłowej obróbki pokarmu – prawidłowego odgryzania, gryzienia, żucia;
        • utrzymywanie się infantylnego typu połykania;
        • brak rozdzielenia ruchu ręki od ust i języka oraz w reakcji zwrotnej ruchu ust / języka od ręki – otwarcie ust i wysuwanie języka podczas prac manualnych lub silne zaciskanie zębów, łącznie ze zgrzytaniem (musi być związane z pracą ręki)
        • zaciskanie dłoni podczas celowego ruchu artykulatorami (np. przy ćwiczeniach artykulatorów w przebiegu terapii logopedycznej);
        • obniżone napięcie mięśniowe strefy orofacjalnej z odbiciem do wzmożonego poszczególnych mięśni strefy w przebiegu ruchu;
        • obciążenie stawów skroniowych ze względu na zaciskanie szczęk w przebiegu prac manualnych – często występuje zgrzytanie zębami;
        • zaburzenia koordynacji mowy z oddechem – tendencja do wystąpienia jąkania;
        • tendencje do napięciowości emocjonalnej;
        • słaba sprawność manualna, w tym problemy grafomotoryczne, zły chwyt narzędzia pisarskiego, pismo niedbałe;
        • odruchowe stymulowanie się oralne dziecka – wkładanie palców do ust, obgryzanie paznokci, wkładanie przedmiotów do ust, w tym części ubrań / pościeli (np. podczas oglądania bajek, zabawy, nauki, zasypiania);
        • ze względu na obniżone napięcie mięśniowe strefy orofacjalnej, w tym mięśnia okrężnego ust oraz języka, z tendencją do odbić napięciowych w przebiegu ruchu, występują zaburzenia artykulacyjne, przede wszystkim w obrębie głosek przedniojęzykowych, czasami tylnojęzykowych i środkowojęzykowych, a również dwuwargowych i wargowo-zębowych. Na plan pierwszy wysuwają się problemy z poszumami bocznymi i grzbietowymi w obrębie wypowiadania głosek językowych oraz trudności z prawidłową pionizacją języka;
        • asymetria ustawienia głowy, a co za tym idzie zaburzenia napięcia w obrębie mięśni szyi, w tym mięśnia MOS oraz obręczy barkowej, w tym mięśnia czworobocznego;
        • zaburzony rozwój ekspresji twarzy, dynamiki ruchów obszaru stawu skroniowo-żuchwowego.

        Konieczność uważnego spojrzenia na odruch Babkina, zarówno fizjoterapeutów, jak i logopedów / neurologopedów, patrząc na złożoność problemów, które może ten odruch generować jeżeli jest nieprawidłowy, wydaje się być w pełni uzasadnione.

        Z punktu widzenia terapii logopedycznej istotne jest:

        • w logopedycznym poradnictwie laktacyjnym

        ⇒rozluźnienie napięć w przebiegu odruchu Babkina

        ⇒wywołanie odruchu w przypadku jego wygaszenia

        ⇒obniżenie odruchu w przypadku wygórowania

        ⇒stymulacja płynna pomiędzy odruchem Babkina, a odruchem lizania – sam odruch Babkina będzie stymulował z jednej strony odruch wypychania języka, z drugiej – podnosił napięcie żwaczy, a co za tym idzie, przy wycofaniu języka po zwolnieniu ucisku w obrębie dłoni, wzmagał odruch kąsania;

        • w logopedycznej profilaktyce prawidłowych napięć w obrębie strefy orofacjalnej oraz w stymulacjach terapeutycznych – przy występujących zaburzeniach obrębie strefy orofacjalnej w przebiegu odruchu Babkina:
        • stymulacja w obrębie strefy orofacjalnej w pryzmacie od rozluźnienia, uelastycznienia, do usprawnienia, a następnie wzmocnienia (w przypadku obniżonego napięcia mięśniowego) – od momentu przyjścia dziecka na świat i dalej
        • stymulacja odruchu w zależności od zastanego – wzmacnianie / wyciszanie – zawsze w dążeniu do normy
        • stymulacja integracji odruchu Babkina do prawidłowego odgryzania, gryzienia, żucia – przechodzenie pomiędzy kolejnymi etapami przyjmowania pokarmu
        • stymulację prawidłowej pozycji spoczynkowej języka;

        W przypadku braku integracji odruchu Babkina zaleca się:

        • stymulację w obrębie strefy orofacjalnej w pryzmacie od rozluźnienia, uelastycznienia, do usprawnienia, a następnie wzmocnienia (w przypadku obniżonego napięcia mięśniowego) – od momentu zdiagnozowania problemu (wizyty diagnostycznej), w pryzmacie napięć mięśniowych – spoczynkowych, mimiki emocjonalnej oraz mownej;
        • stymulacje rozluźniające dłonie – spoczynkowo / w przebiegu ruchu;
        • stymulacje polisensoryczne – strefa orofacjalna, dłonie;
        • stymulację prawidłowego odgryzania, gryzienia, żucia;
        • stymulację dojrzałego odruchu połykania;
        • stymulację prawidłowej pozycji spoczynkowej języka;
        • stymulację rozdzielającą ruch dłoni od ust i języka oraz w reakcji zwrotnej rozdzielające ruch ust / języka od dłoni;
        • rozluźnianie dłoni dziecka podczas masaży / ćwiczeń strefy orofacjalnej, w tym artykulatorów – przeciwdziałanie zaciskaniu się dłoni w pięści przy stymulacjach w obrębie strefy orofacjalnej;
        • rozluźnianie dłoni dziecka podczas korekcji głosek – przeciwdziałanie zaciskaniu się dłoni w pięści przy korekcji artykulacji;
        • stosowanie skutecznych technik korekcji artykulacji, w tym korekcji w przebiegu nieprawidłowych poszumów bocznych i grzbietowych z zawężonego języka, na skutek wzmożonego napięcia mięśni wewnętrznych języka do ruchu celowego i odruchu mownego;
        • stymulację relaksującą stawy skroniowo-żuchwowe, w tym żwacze – pryzmat rozluźnienia, symetrii oraz dynamiki pracy w prawidłowym napięciu mięśniowym, stymulowanym techniką rozluźniająco-uelastyczniającą / wzmacniająco-usprawniającą, w zależności od zastanego napięcia mięśniowego u danego pacjenta;
        • stymulację koordynacji mowy z oddechem oraz emisji głosu – profilaktyka płynności mówienia w przebiegu przetrwałego odruchu Babkina;
        • techniki relaksacyjne obniżające napięciowość emocjonalną;
        • terapię ręki dla podniesienia sprawności manualnej, w tym stymulację prawidłowego chwytu narzędzia pisarskiego, stosowanie prób grafomotorycznych – z jednoczesnym oddziaływaniem, w kierunku rozdzielenia funkcji dłoń / strefa orofacjalna
        • stymulacja w obrębie obręczy barkowej, mięśni szyi, w tym MOS – pryzmat rozluźnienia, prawidłowej pozycji głowy, symetrii ustawienia

        Dodatkowo wskazane jest:

        • wygaszanie przetrwałego odruchu Babkina przez certyfikowanego terapeutę INPP
        • Terapia integracji sensorycznej (SI)
        • fizjoterapia w zakresie struktur głowy, motoryki małej, motoryki dużej
        • psycholog – przy problemach z emocjonalnością.

        Kolejny odruch – niebawem…

        W zależności od występujących zaburzeń w zakresie odruchu Babkina, kierujemy nasze kroki do odpowiedniego specjalisty:

        Logopedzi  – zaburzenia napięcia mięśniowego strefy orofacjalnej, trudności karmienia naturalnego, trudności przejścia na wyższe poziomy przyjmowania pokarmu – odgryzanie, gryzienie, żucie, opóźnienie rozwoju mowy, zaburzenia koordynacji mowy z oddechem, zaburzenia artykulacyjne, jąkanie   ⬅️ 
        Terapeuta neofobii żywieniowej (wybiórczości pokarmowej) – trudność przejścia na wyższe poziomy karmienia – picie z kubka, łyżeczka, pokarmy papkowate, półtwarde, twarde ⬅️
        Fizjoterapeuci ”łagodny Przepływ” – zalecona diagnoza i terapia SI (integracji sensorycznej), terapia psychologiczna, terapia cranio sacralna (czaszkowo-krzyżowa)⬅️
        Fizjoterapeuci Fizjo-forma i Reha-Junior  – zaburzenia napięcia mięśniowego motoryki dużej i małej, zaburzenia układu kostnego czaszki , zaburzenia rozwoju motorycznego dziecka ⬅️
        Psycholog – zaburzenia ze strefy emocjonalnej ⬅️

        Źródło:

        *Kuliński W., Zeman K., ”Fizjoterapia w pediatrii” Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
        *Sally Goddard-Blythe ”Odruchy, uczenie się i zachowanie”  Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999
        *Sally Goddard-Blythe ”Niedojrzałość neuromotoryczna dzieci i dorosłych” Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999
        *Nehring-Gugulska M, Żukowska-Rubik M, Stobnicka-Stolarska P (Centrum Nauki o Laktacji) Paradowska B (Stowarzyszenie Terapeutów Metody Castillo Moralesa) ,,PROTOKÓŁ OCENY UMIEJĘTNOŚCI SSANIA PIERSI’’, Przedruk z „Postępów Neonatologii” – nr 1/2014 i 2/2014, str. 8.
        *„Stymulacje noworodków, niemowląt, dzieci starszych w przebiegu zaburzeń napięć mięśniowych w obrębie strefy orofacjalnej oraz zaburzeń w obrębie odruchów pierwotnych” – Sabina Szober, opracowanie wewnętrzne Logmed Poradnie Specjalistyczne Ośrodek terapeutyczno-szkoleniowy.
        *Nowak K, Sobaniec P, Muzaj H, Łotowska J.M ,, Znaczenie neurosensomotorycznej terapii MNRI wg dr S Masgutovej u pacjentów z zaburzeniami neurologicznymi’’: https://neurologia-dziecieca.pl/neurologia_54-37-52.pdf (Data dostępu: 21.03.2024)


        Potrzebujesz konsultacji ze specjalistą?
        Zadzwoń: 📞607 230 876

        Logopedia w Logmed Poradnie Specjalistyczne Oświęcim

        Fizjoterapia dzieci w Logmed Poradnie Specjalistyczne Oświęcim

        Rehabilitacja dzieci w Logmed Poradnie Specjalistyczne Oświęcim

        Psycholog w Logmed Poradnie Specjalistyczne Oświęcim