Baza wiedzy

Odruch kąsania

Reakcja obronna organizmu

Moment powstania

• moment narodzin dziecka, reakcja na głód, w procesie pierwszego podania pokarmu, dotykania dziąseł

Składowe odruchu 

• na bodziec dotyku dziąseł – rytmiczne otwieranie i zamykanie żuchwy
• reakcja ta powinna trwać tak długo, jak długo trwa bodziec.

Cel odruchu:

• konieczny jest do rozwoju w przyszłości, w procesie integracji, prawidłowego gryzienia i żucia

Trudności wynikające z wygórowanego odruchu kąsania u noworodka / niemowlęcia

• trudności karmienia piersią – karmienie nieefektywne, bolesne dla matki

• nieprawidłowe nakładanie przez noworodka/niemowlę języka na wał dziąsłowy dolny, przed przyjęciem brodawki
• wzmożone napięcie do ruchu strefy orofacjalnej noworodka/ niemowlęcia

W późniejszym okresie dodatkowo:

• utrudnione karmienie łyżeczką,
• zaburzenie integracji do odgryzanie, gryzienia i żucia

W przypadku wygórowanego odruchu kąsania u noworodka/niemowlęcia – koniczne jest sprawdzenie wędzidełka języka – w celu określenia, czy nie jest skrócone

Moment integracji odruchu do gryzienia, żucia

• 4-6 miesiąc życia dziecka

Badanie odruchu kąsania

• umieszczamy palce wskazujące między dziąsłami w przednio-bocznej części jamy ustnej (symetrycznie) – dziecko w odpowiedzi wykonuje mocne, rytmiczne zaciskanie dziąseł na bodźcu.

Obniżanie wygórowanego odruchu kąsania u noworodka / niemowlęcia

• masaż rozluźniający strefy orofacjalnej
• masaż języka – dla uzyskania prawidłowej reakcji wszystkich mięśni wewnętrznych na przyjęcie sutka / smoczka (w zależności czy dziecko karmione jest naturalnie, czy sztucznie)
• wystymulowanie prawidłowego ssania w procesie stymulacji na palcu (podczas masażu)
• stymulacja odruchu lizania przed podaniem piesi /smoczka w procesie karmienia
• prawidłowe podanie piersi / smoczka w procesie karmienia

Specjalista dedykowany:

Neurologopeda zajmujący się niemowlętami, w tym poradnictwem laktacyjnym oraz oceną wędzidełka języka ⬅️

Konsekwencje przetrwałego odruchu kąsania u dziecka starszego:

• wzmożone napięcie mięśniowe strefy orofacjalnej – szczególnie w obrębie mięśni odpowiadających za gryzienie i żucie oraz pasaż pokarmu do połknięcia
• nieprawidłowe kształtowanie się funkcji – odgryzania, gryzienia, życia
• wygórowany odruch wymiotny
• tendencja do przeczulicy w obrębie strefy orofacjalnej oraz dłoni
• trudność przejścia na wyższe poziomy karmienia – picie z kubka, łyżeczka, pokarmy papkowate, półtwarde, twarde
• utrzymujący się niemowlęcy odruch połykania
• nieprawidłowa pozycja spoczynkowa języka
• na późniejszym etapie rozwoju, oprócz w/w
• nieprawidłowe kształtowanie się artykulacji
• wzmożone napięcie psycho-ruchowe
• zaburzenia koncentracji uwagi
• tendencja do gryzienia palców, paznokci

W zależności od występujących zaburzeń w zakresie przetrwałego odruchu kąsania u dziecka starszego, kierujemy nasze kroki do odpowiedniego specjalisty:

Kolejny odruch niebawem….

Odruch Moro

Pierwsza reakcja obronna organizmu

Moment powstania

• Około 9 tygodnia życia płodowego

• W pełni rozwinięty w okresie narodzin

Integracja do odruchu wzdrygnięcia (Straussa)

• Około 4 m.ż. – najpóźniej 6 m.ż.

Charakterystyka odruchu:

• uaktywnia się w odpowiedzi na zewnętrzny bodziec zagrażający, typu:
• bodziec dźwiękowy
• bodziec świetlny
• bodziec ruchowy – gwałtowna zmiana pozycji dziecka, uderzenie o podłoże na którym leży dziecko
• gwałtowna zmiana temperatury (np. przy przewijaniu) itp.

Na zaistniały bodziec odbierany przez organizm dziecka, jako zagrażający, uruchamia się łańcuch reakcji będących składowymi odruchu Moro

Odruch Moro – łańcuch reakcji 

1. Gwałtowne odwiedzenie kończyn górnych i dolnych na bok, wygięcie głowy do tyłu oraz głęboki wdech

2. Chwilowe zastygnięcie dziecka w tej pozycji 1.

3. Gwałtowne przywiedzenie ramion i nóg do tułowia – w tej fazie odruchu często dołącza się krzyk oraz płacz

Odruch MORO to jedyny odruch pierwotny, który jest związany w jakiś sposób z każdym ze zmysłów. Jest niezbędny dla noworodka, jeśli jednak nie zostanie zintegrowany w odpowiednim momencie, będzie to miało dalekosiężne dla dorosłego życia.

Nie zintegrowany odruch MORO może się wiązać m.in. z:

• zwiększoną reaktywnością na bodźce sensoryczne,
• problemami związanymi z równowagą i koordynacją ruchową,
• mniejszą zdolnością do ignorowania bodźców nieistotnych,
• obniżonym poczuciem bezpieczeństwa, wzmożonym niepokojem, nieśmiałością i lękami,
• obniżoną odpornością, skłonnościami do infekcji i alergii,
• niechęcią do aktywności fizycznej
• nieadekwatnymi do bodźca reakcjami emocjonalnymi,
• nadpobudliwością psychoruchową.
• problemy z układem okoruchowym, widzeniem i percepcją np. brak efektu selekcji wzrokowej (oczy reagują na zarys kształtu, pomijają szczegóły),
• problemy z odbiorem wrażeń słuchowych.

Jak widzimy wachlarz kłopotów, który pojawia się przy występowaniu przetrwałego odruchu Moro, powinien skłonić do pochylenia się nad tą problematyką zarówno fizjoterapeutów, logopedów, jak i psychologów. Do tych specjalistów powinien się również udać rodzic, który podejrzewa, że jego dziecko boryka się z przetrwałym odruchem Moro.

W zależności od występujących zaburzeń w zakresie odruchu Moro, kierujemy nasze kroki do odpowiedniego specjalisty:

Odruch dłoniowo-bródkowy Babkina

Pierwotnie służy do zaspakajania potrzeb związanych z jedzeniem i przetrwaniem

Moment powstania 

• 9 tydzień życia płodowego

Moment integracji odruchu

• do 4 miesiąca życia

Składowe odruchu:

,,Stymulacja taktylna dłoni dziecka wywołuje reakcję przygięcia głowy do przodu i otwarcia ust oraz wysunięcia języka w celu znalezienia pokarmu’’.

Cel odruchu:

Rozwój tego odruchu jest powiązany z kształtowaniem się koordynacji ręka – usta / język, umiejętności gryzienia, przekraczania linii środkowej ciała, orientacji przestrzennej oraz artykulacji. Oprócz w/w – odruch Babkina jest podstawą dla powstania  asymetrycznego tonicznego odruchu szyjnego ATOS

Badanie odruchu Babkina:

Ucisk dłoni dziecka powoduje otwarcie ust, lekkie przygięcie głowy i  wysunięcie języka. Przy ucisku jednostronnym – głowa dziecka kieruje się w stronę uciskaną.

Okres noworodkowy / niemowlęcy:

Wykorzystanie odruchu Babkina przy trudnościach karmienia naturalnego:

• stymulacja dłoni do otwarcia ust i wysunięcia języka – zawsze poprzez rozluźnienie dłoni, ucisk łączymy z masażem kulistym. W innym przypadku, w procesie otwarcia ust i wysunięcia języka dochodzi do wzrostu napięcia w strefie orofacjalnej, a wysunięcie języka ma charakter bardziej wypychania, niż lizania (przyp. odruch lizania jest podstawowym odruchem, obok szukania, do startu w proces przyjęcia pokarmu w przebiegu karmienia naturalnego)

Ten wzrost napięcia w przebiegu odruchu Babkina, ma przygotować dziecko do przyszłej funkcji gryzienia, a co za tym idzie, źle wykorzystywany w procesie przystawiania dziecka do piersi matki, może doprowadzić do wygórowania odruchu kąsania oraz nieprawidłowego zawężania języka na przebiegu mięśni wewnętrznych języka;

• odruch Babkina poprzez otwieranie i zaciskanie dłoni w procesie oparcia dłoni na piersi mamy pobudza ssanie – ale znowu, ważne jest, żeby ruch dłoni był luźny, w procesie płynnym, elastycznym. Zaciśnięte piąstki, nawet jeżeli będą uciskać pierś na poziomie odruchowym, zawsze proces pozyskiwania pokarmu przez noworodka / niemowlę – utrudnią;
• stymulacja dłoni – jednostronna, obustronna, w pryzmacie rozluźnienia, uelastycznienia – stymuluje nowonarodzone dziecko do luźnego obrotu głowy w stronę masowanej dłoni, a co za tym idzie przekraczania linii środkowej ciała, dodatkowo niwelując napięcia z obrębu strefy orofacjalnej do ruchu, w tym do procesu ssania
• około 2 m.ż. – odruch zaczyna się rozszerzać o reakcję zwrotną, czyli – ruch strefy orofacjalnej w procesie ssania, powoduje reakcję dłoniową w ruchu ,,masowania’’ poprzez ruch palców na mięśniach prostownikach i zginaczach (zamykanie / otwieranie dłoni) – proces ten pobudza wydzielanie większej ilości mleka przez matkę, w przebiegu uciskania gruczołów piersiowych. Jednocześnie, w tym momencie u dziecka z prawidłowo wyrażonym odruchem Babkina, dochodzi do rozwoju koordynacji dłonie – strefa orofacjalna
• w dalszym okresie rozwoju dziecka – odruch stymuluje poznawanie własnego ciała i świata zmysłami – wkładanie rączek i różnych rzeczy do ust, badanie językiem – sensomotoryka.

Wykorzystanie Odruchu Babkina w pierwszym okresie życia dziecka:

• poprawa efektywności ssania
• usprawnienie przystawienia dziecka do piersi
• wykorzystanie ruchu języka do przodu w przebiegu odruchu, pod warunkiem stymulacji rozluźniającej i natychmiastowego przejścia do stymulacji odruchu lizania
• pobudzanie wytwarzania mleka przez matkę – uciskanie piersi dłoniami dziecka
• stymulacja sensomotoryczna dla pokonywania etapów przejścia pomiędzy ssaniem, a przyjmowaniem pokarmu w procesie odgryzania, gryzienia

Warunkiem jest prawidłowe wykorzystanie odruchu oraz wyciszanie wzmożonych napięć w przebiegu wygórowania odruchu Babkina, jego obecności tylko w procesie napięciowym, bądź jego dominowania, które może przykryć/ zdominować, a co za tym idzie wyciszyć odruch szukania i lizania (odruchy mające tendencję do wygaszenia / zbyt małego zaznaczania w przebiegu wzmożonych napięć mięśniowych).

Moment integracji odruchu – do 4 miesiąca życia.

Pamiętajmy, że zbyt wczesne wygaszanie odruchów (o których można przeczytać w niektórych doniesieniach / opracowaniach), w tym odruchu Babkina, jest tak samo niekorzystne, jak brak integracji w odpowiednim czasie. Każdy odruch ma swoją funkcję w rozwoju dziecka i wpływ na jego rozwój psychomotoryczny. Podążajmy za fizjologią i ingerujmy w momencie jej zaburzenia, a nie przedwcześnie.

Brak integracji Odruchu Babkina:

• zaburzenia przejścia na wyższe poziomy prawidłowej obróbki pokarmu – prawidłowego odgryzania, gryzienia, żucia;
• utrzymywanie się infantylnego typu połykania;
• brak rozdzielenia ruchu ręki od ust i języka oraz w reakcji zwrotnej ruchu ust / języka od ręki – otwarcie ust i wysuwanie języka podczas prac manualnych lub silne zaciskanie zębów, łącznie ze zgrzytaniem (musi być związane z pracą ręki)

• zaciskanie dłoni podczas celowego ruchu artykulatorami (np. przy ćwiczeniach artykulatorów w przebiegu terapii logopedycznej);
• obniżone napięcie mięśniowe strefy orofacjalnej z odbiciem do wzmożonego poszczególnych mięśni strefy w przebiegu ruchu;
• obciążenie stawów skroniowych ze względu na zaciskanie szczęk w przebiegu prac manualnych – często występuje zgrzytanie zębami;
• zaburzenia koordynacji mowy z oddechem – tendencja do wystąpienia jąkania;
• tendencje do napięciowości emocjonalnej;
• słaba sprawność manualna, w tym problemy grafomotoryczne, zły chwyt narzędzia pisarskiego, pismo niedbałe;
• odruchowe stymulowanie się oralne dziecka – wkładanie palców do ust, obgryzanie paznokci, wkładanie przedmiotów do ust, w tym części ubrań / pościeli (np. podczas oglądania bajek, zabawy, nauki, zasypiania);
• ze względu na obniżone napięcie mięśniowe strefy orofacjalnej, w tym mięśnia okrężnego ust oraz języka, z tendencją do odbić napięciowych w przebiegu ruchu, występują zaburzenia artykulacyjne, przede wszystkim w obrębie głosek przedniojęzykowych, czasami tylnojęzykowych i środkowojęzykowych, a również dwuwargowych i wargowo-zębowych. Na plan pierwszy wysuwają się problemy z poszumami bocznymi i grzbietowymi w obrębie wypowiadania głosek językowych oraz trudności z prawidłową pionizacją języka;
• asymetria ustawienia głowy, a co za tym idzie zaburzenia napięcia w obrębie mięśni szyi, w tym mięśnia MOS oraz obręczy barkowej, w tym mięśnia czworobocznego;
• zaburzony rozwój ekspresji twarzy, dynamiki ruchów obszaru stawu skroniowo-żuchwowego.

Konieczność uważnego spojrzenia na odruch Babkina, zarówno fizjoterapeutów, jak i logopedów / neurologopedów, patrząc na złożoność problemów, które może ten odruch generować jeżeli jest nieprawidłowy, wydaje się być w pełni uzasadnione.

Z punktu widzenia terapii logopedycznej istotne jest:

• w logopedycznym poradnictwie laktacyjnym

⇒rozluźnienie napięć w przebiegu odruchu Babkina

⇒wywołanie odruchu w przypadku jego wygaszenia

⇒obniżenie odruchu w przypadku wygórowania

⇒stymulacja płynna pomiędzy odruchem Babkina, a odruchem lizania – sam odruch Babkina będzie stymulował z jednej strony odruch wypychania języka, z drugiej – podnosił napięcie żwaczy, a co za tym idzie, przy wycofaniu języka po zwolnieniu ucisku w obrębie dłoni, wzmagał odruch kąsania;

• w logopedycznej profilaktyce prawidłowych napięć w obrębie strefy orofacjalnej oraz w stymulacjach terapeutycznych – przy występujących zaburzeniach obrębie strefy orofacjalnej w przebiegu odruchu Babkina:
• stymulacja w obrębie strefy orofacjalnej w pryzmacie od rozluźnienia, uelastycznienia, do usprawnienia, a następnie wzmocnienia (w przypadku obniżonego napięcia mięśniowego) – od momentu przyjścia dziecka na świat i dalej
• stymulacja odruchu w zależności od zastanego – wzmacnianie / wyciszanie – zawsze w dążeniu do normy
• stymulacja integracji odruchu Babkina do prawidłowego odgryzania, gryzienia, żucia – przechodzenie pomiędzy kolejnymi etapami przyjmowania pokarmu
• stymulację prawidłowej pozycji spoczynkowej języka;

W przypadku braku integracji odruchu Babkina zaleca się:

• stymulację w obrębie strefy orofacjalnej w pryzmacie od rozluźnienia, uelastycznienia, do usprawnienia, a następnie wzmocnienia (w przypadku obniżonego napięcia mięśniowego) – od momentu zdiagnozowania problemu (wizyty diagnostycznej), w pryzmacie napięć mięśniowych – spoczynkowych, mimiki emocjonalnej oraz mownej;
• stymulacje rozluźniające dłonie – spoczynkowo / w przebiegu ruchu;
• stymulacje polisensoryczne – strefa orofacjalna, dłonie;
• stymulację prawidłowego odgryzania, gryzienia, żucia;
• stymulację dojrzałego odruchu połykania;
• stymulację prawidłowej pozycji spoczynkowej języka;
• stymulację rozdzielającą ruch dłoni od ust i języka oraz w reakcji zwrotnej rozdzielające ruch ust / języka od dłoni;
• rozluźnianie dłoni dziecka podczas masaży / ćwiczeń strefy orofacjalnej, w tym artykulatorów – przeciwdziałanie zaciskaniu się dłoni w pięści przy stymulacjach w obrębie strefy orofacjalnej;
• rozluźnianie dłoni dziecka podczas korekcji głosek – przeciwdziałanie zaciskaniu się dłoni w pięści przy korekcji artykulacji;
• stosowanie skutecznych technik korekcji artykulacji, w tym korekcji w przebiegu nieprawidłowych poszumów bocznych i grzbietowych z zawężonego języka, na skutek wzmożonego napięcia mięśni wewnętrznych języka do ruchu celowego i odruchu mownego;
• stymulację relaksującą stawy skroniowo-żuchwowe, w tym żwacze – pryzmat rozluźnienia, symetrii oraz dynamiki pracy w prawidłowym napięciu mięśniowym, stymulowanym techniką rozluźniająco-uelastyczniającą / wzmacniająco-usprawniającą, w zależności od zastanego napięcia mięśniowego u danego pacjenta;
• stymulację koordynacji mowy z oddechem oraz emisji głosu – profilaktyka płynności mówienia w przebiegu przetrwałego odruchu Babkina;
• techniki relaksacyjne obniżające napięciowość emocjonalną;
• terapię ręki dla podniesienia sprawności manualnej, w tym stymulację prawidłowego chwytu narzędzia pisarskiego, stosowanie prób grafomotorycznych – z jednoczesnym oddziaływaniem, w kierunku rozdzielenia funkcji dłoń / strefa orofacjalna
• stymulacja w obrębie obręczy barkowej, mięśni szyi, w tym MOS – pryzmat rozluźnienia, prawidłowej pozycji głowy, symetrii ustawienia

Dodatkowo wskazane jest:

• wygaszanie przetrwałego odruchu Babkina przez certyfikowanego terapeutę INPP
• Terapia integracji sensorycznej (SI)
• fizjoterapia w zakresie struktur głowy, motoryki małej, motoryki dużej
• psycholog – przy problemach z emocjonalnością.

Kolejny odruch – niebawem…

W zależności od występujących zaburzeń w zakresie odruchu Babkina, kierujemy nasze kroki do odpowiedniego specjalisty: